تالاب هورالعظیم در آتش می‌سوزد، نه برای تولدی دوباره، بلکه در مسیر نابودی تدریجی. این تالاب ققنوس اسطوره‌ای نیست که از خاکستر برخیزد، بلکه قربانی خاموشِ سوءمدیریت‌های چند دهه‌ای در دو سوی مرز است؛ قربانی بی‌توجهی دولت‌ها، سیاست‌های آبی غلط و سدسازی‌های بی‌برنامه که امروز در قالب شعله‌های پی‌درپی آتش به فاجعه‌ای زیست‌محیطی تبدیل شده است.

«اصطلاح خودسوزی»، معمولا زمانی بکار می‌رود که فاعل و مفعول، یکی باشند، نه اینکه با سومدیریت و تحریک، باعث پایان حیات یک عنصر زنده شویم و بعد بگوییم«خودسوزی کرد».

فرماندار هویزه اخیراً با استفاده از اصطلاح «خودسوزی» برای هورالعظیم (البته متأثر از گفتمان ناصحیح این روزها که توسط دیگر مسئولان هم بکار گرفته شده است)، اعلام کرد: بخش عراقی هورالعظیم طی سال‌های اخیر به‌دلیل بی‌آبی، تأمین‌نشدن حق‌آبه و کاهش بارندگی دچار آتش‌سوزی‌های مکرر شده، بدون آن‌که اقدامی مؤثر از سوی دولت عراق برای مهار این بحران انجام شده باشد. اما واقعیت این است که بخش ایرانی نیز وضعیت بهتری ندارد.

بخش‌های خشک‌شده‌ی تالاب حالا به دلیل انباشت گاز، پوشش گیاهی خشک و گرمای شدید، به‌راحتی دچار اشتعال‌های گسترده می‌شوند؛ نه به‌عنوان پدیده‌ای طبیعی، بلکه نتیجه‌ی زنجیره‌ای از تصمیمات اشتباه.

ریشه بحران؛ فقط اقلیم نیست

گرچه تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی نقش مهمی در خشکی تالاب‌ها دارند، اما هورالعظیم بیش از آنکه قربانی آسمان باشد، قربانی تصمیمات زمین است.

ده‌ها سد بر سرشاخه‌های رودخانه‌های کرخه و دجله ساخته شد، بدون آن‌که مطالعات جامع زیست‌محیطی درباره اثرات آن‌ها انجام شود. در ایران، پروژه‌های سدسازی، انتقال آب بین‌حوضه‌ای و تخصیص آب به صنایع پرمصرف، بدون توجه به نیاز زیست‌محیطی تالاب‌ها اجرا شد.

در عراق نیز، نابسامانی مدیریتی، ضعف در سیاست‌های آبی و بی‌توجهی به مناطق مرزی باعث شد که تالاب هورالعظیم تبدیل به زمینی سوخته شود.

بحران، مسئول دارد

وقتی از حق‌آبه تالاب صحبت می‌شود، باید بپذیریم که این فقط یک اصطلاح فنی نیست؛ این حقِ حیات یک اکوسیستم است، و نادیده‌گرفتن آن، خیانت به طبیعت و مردم منطقه‌ای است که با این تالاب زندگی کرده‌اند.

هورالعظیم، نه‌تنها زیستگاه پرندگان مهاجر و آبزیان متنوع است، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و زیستی مردم خوزستان و عراق است. اما اکنون به آتش کشیده می‌شود، آن هم نه به‌دست طبیعت، بلکه به‌دست تصمیم‌سازانی که سهم طبیعت را در معادلات توسعه فراموش کردند.

چه باید کرد؟

بازگشت آب به هورالعظیم ممکن است سخت باشد، اما ناممکن نیست. این نیازمند اراده‌ای مشترک، گفت‌وگوهای بین‌المللی، بازنگری در سیاست‌های آبی، توقف پروژه‌های آسیب‌زا و مشارکت مردم محلی در حفاظت از تالاب‌هاست. پیش از آن‌که شعله‌های خاموش این تالاب به بحران‌های اجتماعی، زیست‌محیطی و حتی امنیتی تبدیل شود.

هورالعظیم را نمی‌توان از نو ساخت؛ باید همین یک بار، برای همیشه، جلوی مرگ تدریجی آن را گرفت.